Książka przedstawia dzieje kształtowania się podstawowych rozwiązań ustrojowych, które pozwoliły cywilizacji europejskiej uruchomić skutecznie wszystkie jej zasoby, zbudować solidny gmach instytucji i uzyskać wpływ na losy całego świata. Ten model kształtował się powoli, przez wiele stuleci, czerpiąc zarówno z dorobku antyku, jak i z doświadczeń „barbarzyńskiej” Europy, a tyglem, w którym te dwa źródła wymieszały się, przynosząc rozwojowy impuls, stały się czasy średniowiecza i epoki nowożytnej.
U schyłku XVIII stulecia katalog podstawowych rozwiązań ukształtował się już ostatecznie. Odnajdziemy w nim konstytucjonalizm, jako ramę prawną funkcjonowania państwa, zasadę tworzenia prawa przez gremia przedstawicielskie, wyodrębnioną władzę wykonawczą kontrolowaną przez legislatywę i niezależne sądy z niezawisłymi sędziami.
Dzisiaj, gdy dyskusja nad przyszłością Europy nabiera rumieńców, gdy powraca bezustanne pytanie o dalsze losy liberalnej demokracji, szczypta historii instytucji państwowych, trochę wiedzy o krętych ścieżkach ich powstawania i świadomość, że ius et civis, prawo i obywatel, stanowiły ich solidny fundament, mogą być pomocne.
Marek Wąsowicz – prawnik, historyk prawa, profesor Uniwersytetu Warszawskiego. Opublikował m.in.: Między tronem, giełdą i barykadą. Francja 1830–1848 (1994), Historia ustroju państw Zachodu. Zarys wykładu (1998).
Wstęp 9 Europejski standard ustrojowy 13 Konstytucjonalizm 18 Rozdział I Geneza konstytucjonalizmu 25 Tradycja praw fundamentalnych 27 Konstytucja jako przekształcony mit założycielski 30 Prawo jako narzędzie konstytucjonalizacji państwa 36 Filozoficzne podstawy konstytucjonalizmu 50 Dwa modele regulacji konstytucyjnych – amerykański i francuski 72 Rozdział II Głowa państwa 87 Doświadczenia antyku: princeps, cesarz 88 Tradycja germańska: wodz i sędzia 93 Władza krolewska w średniowieczu: od patrymonium do pojęcia Korony 98 Reguły następstwa tronu: elekcja i sukcesja dynastyczna 105 Krol jako władca absolutny 110 Monarcha jako konstytucyjna głowa państwa 114 Republikańska głowa państwa – prezydent 117 Rozdział III Tworzenie prawa 131 Doświadczenia antyku: leges, senatus consulta, konstytucje cesarskie 132 Tradycja germańska: dominacja prawa zwyczajowego 136 Król w parlamencie: przykład równowagi między władcą i zgromadzeniem stanowym 139 Król jako wyłączny prawodawca – przykład Francji 147 Ustawa jako wyraz woli powszechnej – dorobek oświecenia 153 Struktura parlamentu – jednoizbowość czy dwuizbowość 158 Skład parlamentu – zasada reprezentacji 162 Tok ustawodawczy 169 Zarządzanie państwem 177 Doświadczenie antyku – polis i cesarstwo 179 Tradycja germańska – ustrój rodowy 184 System lenny jako sposób zarządzania państwem 188 Zarząd państwa stanowego – rozwój służb publicznych 194 Administracja w dobie absolutyzmu 200 Rozwój zarządu lokalnego w czasach nowożytnych 210 Rozbudowa zarządu państwa w XIX wieku – jurydyzacja administracji 216 Rozdział V Wymiar sprawiedliwości 227 Doświadczenia antyku – obywatelska heliaia i rzymska procedura 228 Tradycja germańska – wiec 231 Król jako najwyższy sędzia 232 Kształtowanie się niezawisłości sędziów – przykład angielski 234 Oświeceniowa krytyka wymiaru sprawiedliwości 238 Sądownictwo jako trzecia władza 242 Edukacja prawników 248 Rozdział VI Obywatel 261 Doświadczenie antyku – obywatel na agorze i na Forum Romanum 262 Tradycja germańska – od wiecu do przedstawicielstwa stanowego 274 Przedstawicielstwo stanowe jako współuczestnik rządów 280 Miasto jako przestrzeń publicznej aktywności 289 Doświadczenie absolutyzmu – próba ograniczenia reguły reprezentacji 299 Obywatel i jego prawa podmiotowe 302 Pierwsze deklaracje praw człowieka i obywatela 313 Zakończenie 317 Zestawienie bibliograficzne prac przywoływanych bezpośrednio lub cytowanych 333 Źródła ilustracji 339 Indeks nazwisk 341