Małgorzata Zabłocka prezentuje autorski program wspomagania rozwoju psychospołecznego dzieci nieśmiałych oraz wyniki badania jego skuteczności. Program ten adresowany jest do dzieci w wieku 10–12 lat. Jego podstawę stanowi poznawcze podejście do rozwoju i zmiany rozwojowej. Opiera się na założeniu, że przyczyny nieśmiałości tkwią zazwyczaj w specyficznym ukształtowaniu struktur poznawczych, co oznacza, że u podstaw nieśmiałości leżą niewłaściwe nawyki myślenia o sobie, o innych, o zadaniach. Pokonywanie nieśmiałości jest możliwe dzięki stworzeniu dzieciom nieśmiałym warunków umożliwiających nabywanie odmiennych od dotychczasowych doświadczeń.
Autorka przedstawia teoretyczne podstawy programu, cele i sposoby ich osiągania, wykorzystywane w trakcie zajęć metody pracy, scenariusze zajęć, jak również wskazówki metodyczne dla realizatorów programu. Książkę adresuje do pedagogów, socjoterapeutów, nauczycieli i wychowawców poszukujących sposobów pracy z tymi właśnie dziećmi.
WPROWADZENIE 9 ROZDZIAŁ I. PROBLEM NIEŚMIAŁOŚCI U DZIECI 13 1.1. Opisowe ujęcie nieśmiałości 13 1.2. Interpretacyjne ujęcia nieśmiałości 15 1.2.1. Ujęcie organiczne 15 1.2.2. Ujęcie osobowościowe 16 1.2.3. Środowiskowe uwarunkowania nieśmiałości 19 1.3. „Pomocowe” ujęcie nieśmiałości 23 1.4. Podsumowanie 25 ROZDZIAŁ II. KONCEPCJA DIAGNOZOWANIA SYTUACJI SPOŁECZNEJ DZIECI NIEŚMIAŁYCH 27 2.1. Wybór dzieci nieśmiałych 28 2.2. Diagnozowanie aktywności społecznej 31 2.2.1. Postrzeganie sytuacji zadaniowej 35 2.2.2. Samopoczucie podczas zadania rozwiązywanego zespołowo 36 2.3. Diagnozowanie kompetencji społecznych 37 2.4. Poziom i adekwatność samooceny 42 2.5. Styl wyjaśniania przyczyn zdarzeń 45 2.6. Podsumowanie 47 ROZDZIAŁ III. PROGRAM PRZEZWYCIĘŻANIA NIEŚMIAŁOŚCI U DZIECI 49 3.1. Założenia teoretyczne 49 3.1.1. Teoria rozbieżności informacyjnej Wiesława Łukaszewskiego 49 3.1.2. Teoria społecznego uczenia się Alberta Bandury 51 3.2. Cele programu 53 3.2.1. Podejmowanie aktywności społecznej 54 3.2.2. Rozwijanie kompetencji społecznych 56 3.2.3. Kształtowanie wyższej i bardziej adekwatnej samooceny 58 3.2.4. Kształtowanie optymistycznego stylu wyjaśniania przyczyn zdarzeń 60 3.3. Metody i formy pracy 63 3.4. Podsumowanie 68 ROZDZIAŁ IV. BADANIE SKUTECZNOŚCI ODDZIAŁYWAŃ 69 4.1. Plan i etapy badań 69 4.2. Trafność planu eksperymentalnego i czynniki ją zakłócające 71 4.2.1. Trafność wewnętrzna 71 4.2.2. Trafność zewnętrzna 73 4.3. Analiza wyników badań 74 4.3.1. Poziom nieśmiałości u dzieci 75 4.3.2. Zmiany w aktywności społecznej u dzieci nieśmiałych objętych oddziaływaniami i w grupie kontrolnej 78 4.3.3. Zmiany w kompetencjach społecznych u dzieci nieśmiałych w grupie objętej oddziaływaniami i w grupie kontrolnej 81 4.3.4. Zmiany w poziomie samooceny u dzieci nieśmiałych w grupie objętej oddziaływaniami i w grupie kontrolnej 83 4.3.5. Zmiany w stylu wyjaśniania przyczyn zdarzeń u dzieci nieśmiałych w grupie objętej oddziaływaniami i w grupie kontrolnej 84 4.4. Podsumowanie 86 ROZDZIAŁ V. WSKAZÓWKI DLA REALIZATORÓW PROGRAMU 91 5.1. Język nieakceptacji, czyli zachowania niesprzyjające pracy z dziećmi 91 5.2. Język akceptacji – co zamiast barier? 94 5.2.1. Empatyczne zrozumienie 95 5.2.2. Autentyczność w relacji z dziećmi 98 5.2.3. Bezwarunkowa akceptacja 100 5.3. Trudności, jakie mogą wystąpić podczas realizacji programu 101 5.3.1. Czas 101 5.3.2. Brak aktywności 102 5.3.3. Cisza 103 5.3.4. Poruszanie trudnych sytuacji, delikatnych spraw 103 5.3.5. Niesłuchanie siebie 104 5.3.6. Błaznowanie 104 5.4. Podsumowanie 105 ROZDZIAŁ VI. SCENARIUSZE ZAJĘĆ 107 Scenariusz 1 109 Scenariusz 2 111 Scenariusz 3 114 Scenariusz 4 117 Scenariusz 5 120 Scenariusz 6 125 Scenariusz 7 130 Scenariusz 8 134 Scenariusz 9 138 Scenariusz 10 143 Scenariusz 11 146 Scenariusz 12 151 Scenariusz 13 154 Scenariusz 14 157 Scenariusz 15 159 LITERATURA 163 ANEKS 169