Zapalczywy, ugnieciony jakby z siarki i saletry, duch wiecznej Negacji w ciele satyra (był ogromnie brzydki, ale tą typową brzydotą, o której się mówi, że jest „fascynująca”). Wolność była dla niego bogiem. Najulubieńszym fragmentem Żeromskiego był dla niego monolog Czarowica „Puśćcie mnie kraty…” […]. Bieńkowskiego mi szczerze żal, bo wiem, jaki jest zdolny, wiem, jaki żywy, godny Odrodzenia, umysł się zmarnował.
J. Kowalewski, Gdy ministrowie byli wywrotowcami [cz. II], „Kultura” 1949, nr 9/26, s. 132
Obecnie Władysława Bieńkowskiego, poza historykami zajmującymi się PRL, nikt nie kojarzy. Najczęściej w opisie jego działalności podaje się, że był ministrem oświaty oraz współpracownikiem Władysława Gomułki. W pełnym paradoksów życiu Bieńkowskiego zawiera się jednak przede wszystkim opowieść o dwudziestowiecznej historii Polski. Z jakich powodów wspierał nauczanie religii w PRL-owskich szkołach? Czy jako komunista mógł być krytykiem komunizmu w Polsce? Dlaczego wreszcie były współpracownik Gomułki wspierał opozycję demokratyczną?
Bartłomiej Kapica – doktor nauk humanistycznych, historyk, adiunkt w Ośrodku Badań nad Totalitaryzmami w Instytucie Pileckiego w Warszawie. Interesuje się historią PRL oraz dziejami ruchu komunistycznego w Polsce.
Wstęp 9 Rozdział I. 1906–1939: Marzyciel 11 Łódź 11 Ku rewolucji 21 Rozdział II. 1939–1945: „Jak hartowała się stal” 39 Rozdział III. 1945–1948: Doktor Jekyll i pan Hyde 69 „Łagodna rewolucja” 69 „Niechże się Szanowni Obywatele z PSL nie dziwią, że [bezpieczeństwo] uderza w reakcję faszystowską, no bo do tego zostało powołane” 80 Rozdział IV. 1948–1954: „Szyja, która kręciła głową Gomułki” 87 „Odchylenie prawicowo-nacjonalistyczne” 87 Bieńkowski inwigilowany 100 Rozdział V. 1954–1956: Rewolucja (?) 113 „Odwilż” 113 Czym był Październik, czyli co mógł i co chciał Gomułka 119 Rozdział VI. 1956–1959: Po raz drugi na szczycie 131 Człowiek władzy 131 Upadek 142 Rozdział VII. 1960–1970: Na bocznym torze 151 Kontestator „małej stabilizacji” 151 Dlaczego „realny socjalizm” zawiódł, czyli Motory i hamulce socjalizmu 166 Rozdział VIII. 1970–1980: Dysydent 175 „Rozmowy z M.S.W. chce wykorzystać do przekazywania tą drogą kierownictwu Partii swoich »zbawczych odkryć«” – czy socjalizm był skazany na upadek? 175 W kręgu opozycji (KOR oraz TKN) 187 Rozdział IX. 1980–1991: W wieży z kości słoniowej na alei Szucha 23 207 Krytyk „Solidarności” oraz władz 207 Co po socjalizmie? Rekapitulacja idei u schyłku życia 220 Zakończenie 225 Bibliografia 227 Spis ilustracji 237 Indeks osobowy 239