Prezentowana książka to pierwszy pełny przekład polski Understanding
Cultures through Their Key Words. English, Russian, Polish, German, and Japanese, wydanej przez Oxford University Press w 1997 roku, będącej próbą przekrojowego spojrzenia na kulturę (tradycje, wartości, sposób myślenia o świecie) różnych grup etnicznych poprzez języki używane przez te grupy. Najważniejsze założenie tej książki, jak i innych etnolingwistycznych książek Anny Wierzbickiej, jest takie, że
kultura danego narodu odzwierciedla się w jego języku i że objaśniając kluczowe słowa danej kultury możemy zrozumieć tę kulturę.
Książka zainteresuje studentów kierunków filologicznych i kulturoznawstwa, a także innych kierunków humanistycznych; z powodzeniem będzie ona służyć jako podręcznik akademicki.
The presented book is the first full Polish translation of Understanding Cultures through Their Key Words. English, Russian, Polish, German, and Japanese, published by Oxford University Press in 1997, which is an attempt at a cross-sectional look at the culture (traditions, values, way of thinking about the world) of various ethnic groups through the
languages used by these groups. The most important assumption of this book, as well as of other ethnolinguistic books by Anna Wierzbicka, is that the culture of a given nation is reflected in its language and that by explaining the key words of a given culture, we can understand this culture.
The book will be of interest to students of philology and cultural studies, as well as other humanities; it will be successfully used as an academic textbook.
Przedmowa do wydania polskiego 11 Rozdział I. Wprowadzenie 15 1. Analiza kulturowa i semantyka lingwistyczna 15 2. Słowa i kultury 16 3. Różne słowa – różne sposoby myślenia? 22 4. Model kultury a słownictwo języka 32 5. Częstotliwość słów a kultura 35 6. Słowa klucze a podstawowe wartości kultury 41 7. Czy „kultura” to niebezpieczna idea? 44 8. Uniwersalia językowe i pojęciowe 53 9. Jak się wydostać z wieży Babel: „naturalny metajęzyk semantyczny” 56 Elementarne jednostki semantyczne 59 Uniwersalia leksykalne 60 Kategorie i części mowy 61 Uniwersalna składnia znaczeń 63 Polisemia 65 Aloleksja 65 „Opcje walencyjne” 67 Metoda prób i błędów 67 10. Podsumowanie 69 Rozdział II. Słownictwo jako klucz do etnosocjologii i psychologii kultury. Wzorce „przyjaźni” w różnych kulturach 72 1. Czy „przyjaźń” jest uniwersalna? 72 2. Zmiany znaczeniowe angielskiego słowa friend 78 Ilu mamy „friends”? 78 Przyjaciel w potrzebie 86 „Friends od serca” a „friends dla miłego towarzystwa” 88 „Grono friends” a wyłączny charakter przyjaźni 89 Making friends 98 „Prawdziwi friends” a „bliscy friends” 102 Przyjaciele a wrogowie 106 „Drodzy friends” a „sympatyczni friends” 108 Podsumowanie i wnioski 111 3. Wzorce „przyjaźni” w kulturze rosyjskiej 116 Rosyjskie odpowiedniki angielskiego słowa friend – przegląd 120 Drug 123 Podruga 134 Prijatel’ 141 Tovarišč 144 Tovarišč2 154 Rodnye 157 4. Wzorce przyjaźni w kulturze polskiej 166 Koledzy i koleżanki 169 Przyjaciel 179 Znajomi 183 Rodzina 189 Podsumowanie 194 5. Mate – klucz do kultury australijskiej 195 Różne znaczenia słowa mate 201 Mate2: etap przejściowy pomiędzy mate1 a mate3? 204 Mates i mateship 206 Stosunek do „mate” 213 Próba zdyskredytowania „mateship”? 227 6. Podsumowanie 230 Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 234 Rozdział III. Słownictwo jako klucz do etnofi lozofi i, historii i polityki. „Wolność” w językach: łacińskim, angielskim, rosyjskim i polskim 239 1. „Wolność” – pojęcie kulturowo względne 239 2. Łacińska „libertas” 241 3. Angielskie „freedom” 245 4. Angielskie „liberty” 254 5. Dawne znaczenie słowa freedom 261 6. Rosyjska „svoboda” 265 7. Rosyjska „volja” 276 8. Polska „wolność” 282 9. Podsumowanie 289 Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 292 Rozdział IV. Słownictwo jako klucz do zrozumienia historii, narodu i społeczeństwa. „Ojczyzna” w językach: niemieckim, polskim i rosyjskim 295 1. Różne „ojczyzny” − różne „patriotyzmy” 295 2. Niemiecki „Heimat” 296 3. Niemiecki „Vaterland” 304 „Vaterland” jako całostka nadrzędna 305 Szacunek, miłość i duma 306 „Vaterland” i naród 309 Służba i obowiązek 313 „Vaterland” w Niemczech powojennych 322 Podsumowanie: pełna eksplikacja słowa Vaterland 325 4. Polska „ojczyzna” 326 „Ojczyzna” − kraj urodzenia? 330 Zbiorowa pamięć o męczeństwie 334 Moralny wymiar „ojczyzny” 340 „Ojczyzna” jako kultura i tradycja 343 „Ojczyzna” − kraj naszych przodków? 345 Podsumowanie: pełna eksplikacja pojęcia „ojczyzny” 346 5. Rosyjska „rodina” 347 6. Podsumowanie 355 Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 355 Rozdział V. Australijskie słowa klucze a podstawowe wartości australijskiej kultury 358 1. „Kultura australijska” 358 2. Australijskie czasowniki aktów mowy 366 Chiack (chyack) 366 Yarn 373 Shout 379 Dob in 384 Whinge 389 3. Australijskie „słowa-na-b” (przekleństwa) 395 Bloody 397 Bastard 402 Bugger 410 Bullshit 418 4. Podsumowanie 426 Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 427 Rozdział VI. Japońskie słowa klucze a podstawowe wartości japońskiej kultury 431 1. Jak „unikalna” jest kultura japońska? 431 2. Amae 437 3. Enryo 445 4. Wa 455 5. On 465 Wstępna analiza pojęcia „on” 465 „On” i „dobre uczucia” 467 Jakiego rodzaju „długi” wchodzą w zakres „on”? 471 „On” i hierarchia społeczna 474 Czy „on” nadal istnieje w Japonii? 477 „On” − końcowa ilustracja 478 6. Giri 479 Co to jest „giri”? Dyskusja wstępna 479 Czy „giri” dotyczy relacji międzyludzkich? 481 Czy „giri” jest relacją trwałą? 484 Czy „giri” jest formą odpłaty? 486 Moralny i społeczny charakter „giri” 490 „Giri” jako ciężar 493 7. Seishin 495 8. Omoiyari 502 9. Podsumowanie 507 Dodatek: Zestawienie formuł eksplikacyjnych 509 Bibliografia 512 Indeks 539